Mastocytomen komen hoofdzakelijk voor op de flanken (50%), bij 40% op de poten en 10% hoofd en nek. Ze ontstaan meestal vanuit de huid of onderhuidse weefsels en komen zelden voor op andere plaatsen (zoals de oogslijmvliezen, speekselklieren, keel- en mondholte).

Gedrag

Een mastcel is een bepaald type witte bloedcel en maakt in het lichaam onderdeel uit van het afweersysteem. Deze cellen zijn voornamelijk terug te vinden in de weefsels die grenzen aan de buitenwereld, zoals de huid, het ademhalings- en verteringsstelsel. Mastcellen zijn in hun normale functie vooral actief tegen parasieten (in tegenstelling tot virussen en bacteriën, zij worden door andere soorten witte bloedcellen aangepakt).

Wat bijzonder is aan een mastcel, is dat deze een groot aantal granules bevat, die op hun beurt ontstekingsstoffen bevatten (histamine, heparine, prostaglandines, plaatjesactiverende factoren, leukotriënen, aantrekkingsstoffen voor neutrofielen en eosinofielen, eiwitafbrekende enzymen, serotonine). Als een mastcel in contact komt met een parasiet, zal de mastcel de inhoud van deze granules vrijgeven. Dit zal niet alleen de parasiet zelf beschadigen, maar een ontstekingsreactie veroorzaken waardoor ook andere afweercellen worden aangetrokken. Net als andere cellen kunnen mastcellen ontaarden in tumorcellen en zich organiseren tot mastceltumoren (of mastocytomen). Deze tumoren zijn weinig stabiel en kunnen bij de minste prikkeling (zoals druk op de tumor) grote hoeveelheden granules met ontstekingsstoffen vrijlaten.

De meeste mastocytomen zaaien eerst uit naar de regionale lymfeknopen, nadien voornamelijk naar de lever (46%) en de milt (41%). Ook andere organen kunnen betrokken zijn, uitzaaiingen naar de long zijn erg zeldzaam. Indien de tumor op vele plaatsen in het lichaam aanwezig is, kunnen ook tumorcellen aanwezig zijn in het bloed. Uitzaaiingen vinden plaats via zowel de lymfe- als de bloedvaten.

Voorkomen

Mastocytomen (MCTs) zijn de meest voorkomende huidtumoren bij de hond (16-21%). Deze tumoren worden vooral gezien bij honden van middelbare leeftijd.

Raspredispositie

Een hoger risico op ontwikkeling van dit type tumor werd gemeld voor Beagles, Boston Terriërs, Boxers, Bulldog, Cocker Spaniel, Golden Retrievers, Mopshonden, Labradors, Rhodesian Ridgeback, Schnauzers, Shar-Pei’s, Schotse Terriër, Staffordshire Bull Terriërs en Weimaraners. Tussen de rassen werden verschillen gerapporteerd, zo hebben Boxers meestal een gunstigere vorm dan Shar-Pei's.

Symptomen

Meestal zijn mastocytomen goed omschreven en komen ze als een enkel bultje voor. In 11-14% van de gevallen kunnen meerdere tumoren voorkomen. Indien een mastocytoom goed gedifferentieerd is (=als er een duidelijk herkenbare organisatie aanwezig is binnen de tumor) vormt deze een enkel bultje, is dit 1-4 cm groot, groeien ze traag, ontstaan er zelden zweren en kunnen jaren aanwezig zijn zonder afwijkingen te veroorzaken. Indien een mastocytoom slecht gedifferentieerd is (=als er geen duidelijk herkenbare organisatie aanwezig is binnen de tumor) groeien ze over het algemeen snel waardoor het gezwel erg groot kan worden, en ontstaan er meestal zweren en irritatie. De omgevende weefsels staan vaak gezwollen en er kunnen satellietknobbels ontstaan.

Indien een mastocytoom geprikkeld wordt (vb manipulatie door de eigenaar/dierenarts, trauma (bv bijten door de hond), bestraling, hitte/koudebehandeling), kunnen de mastcellen ontstekingsstoffen loslaten. Deze lokale ontstekingsreactie wordt ook het teken van Darier genoemd: bij aanraking van het mastocytoom kan de tumor opzwellen en een rode ring rond zich vormen. Dit is het gevolg van de vrijlating van ondermeer histamine en heparine en trekt nadien weer weg. De ontstekingsreactie houdt in dat waar de granules vrijkomen de bloedvaten plaatselijk meer doorlaatbaar worden, de gladde spieren samentrekken, er ontstekingscellen worden aangetrokken, er jeuk ontstaat, een vertraagde stolling en weefselafbraak optreedt.

Hoe groter en/of meer verspreid het mastocytoom is, hoe gevaarlijker de effecten van deze ontstekingsreactie kunnen zijn: de ontstekingsstoffen kunnen immers tal van neveneffecten veroorzaken, ondermeer jeuk, maagdarmzweren (met als symptomen (bloed)braken, verminderde eetlust, diarree, zwarte stoelgang en buikpijn), stollingsstoornissen, lage bloeddruk en shock. Maagzweren ontstaan als gevolg van bloedvatschade, een toename aan maagzuur en overmatig beweeglijke maag. Op autopsie of intra-operatief wordt bij tussen 35-83% van de honden met een mastocytoom een maagdarmzweer aangetroffen.

Mastocytomen hebben geen typisch voorkomen en kunnen erg verschillende vormen aannemen. Zo kunnen mastocytomen aanzien worden als vetknobbels en is het belangrijk om steeds het gezwel aan te prikken om dit al dan niet te kunnen uitsluiten.

Cytologie

Wat wel typisch is aan mastocytomen is dat simpele cytologie van het gezwel al kan leiden tot het vaststellen van het tumortype. Mastcellen zijn immers gevuld met granules die na kleuring duidelijk herkenbaar zijn onder de microscoop.

Mastcellen die slecht gedifferentieerd zijn en dus moeilijker te herkennen onder de microscoop als mastcellen

Mastcellen die goed gedifferentieerd zijn en dus gemakkelijk te herkennen onder de microscoop als mastcellen

Histopathologie

Het nemen van weefselstalen om de tumorgraad te bepalen wordt aangeraden voor elke niet-verwijderbare, grote of snel groeiende tumor. Stagering voor de behandeling hoeft niet voor gekende graad 1-tumoren en kleine tumoren die traag groeien. Mastocytomen worden in 3 grote groepen onderverdeeld:

• graad 1: goed gedifferentieerd
• graad 2: intermediair graad 2a (laaggradig) en 2b (hooggradig)
• graad 3: anaplastisch of ongedifferentieerd.

Echografie

Echografie van de buikholte en naaldaspiraten van de milt of lever worden aangeraden indien

• deze vergroot zijn
• er uitzaaiingen gevonden zijn in de regionale lymfeklieren
• bij een gekende hooggradig graad 2 en graad 3 tumor

Dankzij deze onderzoeken kan bepaald worden of de tumor erg agressief is en/of voldoende marges werden bekomen bij de chirurgische verwijdering van de tumor. Deze informatie zal helpen bepalen of bijkomende behandelingen nodig zijn.

Primaire tumor

Chirurgie

De eerste keuzebehandeling bij mastocytomen is chirurgische verwijdering van de tumor met een ruime marge. Als stelregel geldt dat 1-2 cm marge normaal weefsel voldoende is voor een graad 1 mastocytoom, 2-3 cm marge voor graad 2 en 3-4 cm voor graad 3, al kan dit ook afhangen van de grootte en de locatie van de mastceltumor. Met behulp van chirurgie kunnen de meeste honden met een mastocytoom genezen worden. Deze marges moeten histopathologisch gecontroleerd worden op afwezigheid van tumorcellen.

Indien de tumor niet volledig kon weggenomen worden met chirurgie kan men:

• opnieuw opereren met 2 cm marge rond het litteken
• nabehandelen met radiotherapie
• nabehandelen met chemotherapie

Immuunstimulator

Indien de tumor niet chirurgisch kan verwijderd worden, kan tigilanol tiglaat in de tumor ingespoten worden voor de behandeling van niet-uitgezaaide mastceltumoren. Deze stof beïnvloedt celsignalen (activatie proteïnekinase C) met als gevolg een snelle lokale ontstekingsreactie, verstoring van de tumorale bloedvaten en sterfte van de tumorcellen (door gebrek aan bloedtoevoer). Voor deze behandeling wordt een injectie toegediend in de tumor, waarna deze binnen de dag opzwelt en donker verkleurt (zoals een blauwe plek). In de loop van de week valt het tumorweefsel meer en meer uiteen, waarna uiteindelijk enkel een wonde achterblijft daar waar de tumor eens was.

De meest voorkomende neveneffecten houden in (van meest naar minst voorkomend): pijn ter hoogte van de injectieplaats, vorming van een wonde, tijdelijk manken, braken, diarree, roodheid/zwelling rond de tumor, verminderde eetlust.

Voorbehandeling: vanaf 2 dagen voor de injectie van tigilanol tiglaat in de tumor, dient de hond corticoïden toegediend te krijgen. Op de dag zelf van de behandeling komen daar H1- en H2-blockers bij en indien nodig complementaire pijnstilling (men mag corticoïden niet combineren met niet-steroïdale anti-inflammatoire drugs).

Bij uitzaaiingen

Wanneer er uitzaaiingen gevonden worden, of wanneer de kans daarop erg groot is (bv bij een onvolledig verwijderde hooggradig graad 2 of graad 3 type tumor) wordt ook een systemische behandeling geadviseerd omdat chirurgie en radiotherapie slechts lokale behandelingen zijn en deze twee behandelmethoden de uitzaaiingen die zich verder door het lichaam kunnen (of al aan het) verspreiden (zijn), niet zullen tegenhouden. De middelen die hier meestal voor gebruikt worden zijn:

• vinblastine gebaseerde chemotherapie en/of
• tyrosine-kinaseremmers. Tyrosine-kinaseremmers vormen precisiemedicatie die specifiek gaat binden op een afwijkende receptor (gemuteerde c-kit-receptor) die zich op de tumorcel bevindt, waardoor de tumorgroei wordt geremd. Zowel toceranib (Palladia®) als masitinib (Masivet®) zijn tyrosinekinase-remmers die een effect hebben tegen mastocytomen, masitinib is evenwel enkel geregistreerd als werkzaam tegen mastocytomen met een c-kit-receptor-mutatie. Deze mutatie is aanwezig bij 20-40% van de honden met een mastceltumor. Beide mogen gebruikt worden in de behandeling van niet-opereerbare of hervallende mastocytomen van graad 2 of 3. Deze medicatie mag niet gebruikt worden bij drachtige of zogende teven, bij jonge honden of honden die minder dan 3 à 4 kg wegen. Het gebruik van masitinib wordt eveneens ontraden bij honden die lijden aan lever- of nierfunctiestoornissen, bij honden met bloedarmoede of een laag gehalte aan neutrofielen of in geval van overgevoeligheid voor het werkzame bestanddeel of voor een van de hulpstoffen. Bijwerkingen die relatief vaak voorkomen maar een mild verloop kennen zijn van gastro-intestinale aard (diarree, braken en anorexie), kreupelheid, kaalheid (masitinib), jeuk, verhoogde leverwaarden (AST, ALT), verlaagd percentage rode bloedcellen, een tekort aan bepaalde bloedeiwitten (hypoalbuminemie) (masitinib). De werking van masitinib kan verminderd zijn bij honden die eerder werden behandeld met chemotherapie en/of bestraling. Er is geen informatie beschikbaar over potentiële kruisresistentie met andere cytostatische producten. Gezien toceranib de kans op gastro-intestinale verzwering of perforatie verhoogt, dient het gelijktijdig gebruik van niet-steroïdale ontstekingsremmers met voorzichtigheid te gebeuren.

Als bijkomende behandeling kunnen H1- en H2-blockers toegediend worden voor patiënten met grote tumoren, gekende hooggradige graad 2 en graad 3 tumoren of wanneer zij al maagdarmklachten hebben. Deze medicatie gaan de effecten van histamine tegen (H1 tegen algemene allergische reactie en bevordert wondheling, H2 tegen maagdarmklachten). Maagbescherming is zeker aangewezen bij honden met algemene symptomen, herhaalde manipulatie tijdens de chirurgie en aanwezigheid van resttumorweefsel na chirurgie.

De prognose hangt af van meerdere factoren: de histologische graad (inclusief de mitose-index), de lokalisatie van de tumor, het al dan niet aanwezig zijn van metastasen op het moment van de diagnose, de bereidheid van de eigenaar om te behandelen.

Histologische graad

1. Primaire tumor: 80-90% van de patiënten met graad 1 tumoren en 60-75% met graad 2 tumoren kunnen genezen wanneer er volledige chirurgische verwijdering van de tumor heeft plaatsgevonden. Omdat er ruime marges genomen moeten worden kan het herstel soms zwaar zijn en een eigenaar moet hier goed op voorbereid worden. Wanneer de marges niet haalbaar zijn wordt herval geschat op 20-30%. De meeste honden met graad 3 tumoren overlijden binnen de 6 maanden na chirurgie door herval of uitzaaiingen. Bijkomende radiotherapie kan gedurende 2 jaar lokale controle bieden bij >85% van de patiënten voor graad I of laaggradige graad II mastceltumoren zonder uitzaaiingen.
2. Bij uitzaaiingen: de meeste patiënten met uitzaaiingen sterven ongeacht de behandeling. De overlevingsperiodes zijn erg variabel.

Chemotherapie: Er werd wel een verlengde overlevingstijd (hoge aantallen 1-2-jarige overleving) gerapporteerd bij patiënten die vinblastine ontvingen.

Tyrosinekinase-remmer: Tyrosinekinase-remmers leiden tot een hoog aantal responsen in meetbare tumoren. Dit wil zeggen dat de tumoren ofwel volledig verdwenen, ofwel meer dan 20% van hun oorspronkelijk volume krompen, ofwel niet verder groeiden. Ook is waargenomen dat uitzaaiingen zelf kleiner kunnen worden en minder snel lijken te groeien. In een studie met 28 honden met mastceltumoren van graad II en III (al dan niet met uitzaaiingen) behandeld met masitinib, variëren de overlevingsdata tussen 266 en 314 dagen. In een studie met 26 honden met mastceltumoren van graad II en III (al dan niet met uitzaaiingen) behandeld met masitinib, bleek dat als de mastceltumor kleiner wordt na deze behandeling, de overleving voor deze honden duidelijk hoger is dan bij honden waarbij de mastceltumor niet kleiner wordt na de behandeling (overleving van 637 dagen vs 137 dagen). In een subset van honden met graad II en III mastceltumor bleek masitinib niet alleen de tumor volledig te laten verdwijnen, maar zorgde ook voor een langdurige overlevingstijd (in sommige gevallen meer dan 5 jaar aanhoudende resultaten). Verdere studies moeten plaatsvinden om preciezer te kunnen bepalen welke resultaten men kan bekomen met tyrosinekinase-remmers bij welke graad of stadium van de mastceltumor.

Mitose-index

De mitose-index geeft aan hoeveel cellen binnen in de tumor te zien zijn met specifieke delingsfiguren. Dit zegt iets over de snelheid waarmee de tumorcellen delen. Hoe meer delingsfiguren, hoe sneller ze delen, hoe hoger de index, hoe agressiever de tumor en hoe korter de overlevingstijd kan zijn.

Lokalisatie van de tumor

Mastocytomen op de extremiteiten (poten en hoofd) leveren een significant hogere overlevingstijd op dan mastocytomen op de flanken. Tumoren die voorkomen aan de voorhuid, aan de lies, aan het nagelbed, rond de anus, in de mondholte en op de overgang tussen huid en slijmvlies hebben een slechtere prognose. Mastocytomen ter hoogte van de lies en rond de anus hervallen en zaaien vaker uit dan mastocytomen op andere lokalisaties.

Bij aantasting van inwendige organen of het beenmerg is de prognose zeer slecht.